Vakgroep Menselijke fysiologie (MFYS)

Aanhoudende pijn zonder dat er sprake is van structurele schade blijft tot op heden een uitdaging voor clinici. Naast het leed van de pijn zelf, gaat chronische ‘onverklaarde’ pijn vaak gepaard met andere invaliderende symptomen zoals o.a. vermoeidheid, slaapmoeilijkheden, duizeligheid, psychologische symptomen en cognitieve problemen. Een toenemend aantal wetenschappelijke studies benadrukt de betrokkenheid van een gemeenschappelijk pathofysiologisch mechanisme van centrale sensitisatie (CS), ofwel een overgevoelig centraal zenuwstelsel, bij overlappende chronische pijnaandoeningen zoals chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS), fibromyalgie (FM) en chronische whiplash-geassocieerde aandoeningen (WAD). Eén van de vele gemeenschappelijke kenmerken die voorkomen bij het merendeel van patiënten met chronische CS pijn, is de aanwezigheid van invaliderende cognitieve dysfuncties. Cognitieve klachten zijn één van de meest frequente en significante bijdragende factoren van sociale en beroepsgerelateerde dysfuncties bij deze patiënten en hebben bijgevolg een directe uitwerking op hun dagelijks functioneren.

Het doel van deze doctoraatsverhandeling was mogelijk geassocieerde en beïnvloedende factoren van cognitieve achteruitgang bij patiënten met chronische CS pijn zoals patiënten met CVS, FM en chronische WAD onderzoeken. Meer bepaald werden de rol van pijn, gezondheidsgerelateerde fysieke fitheid en inspanning met betrekking tot het cognitief prestatievermogen onderzocht.

Cognitief functioneren en pijn

Cognitieve achteruitgang werd reeds bij verschillende chronische pijnaandoeningen gelinkt aan de voortdurende aanwezigheid van pijn zelf. Ook bij patiënten met FM en chronische WAD werd dit fenomeen van pijngerelateerde cognitieve achteruitgang reeds beschreven. Echter, onderzoeksresultaten betreffende dergelijke relatie bij CVS-patiënten waren tot dusver onbestaande. Uit twee cross-sectionele studies is gebleken dat pijn en cognitieve achteruitgang bij zowel CVS-patiënten met als zonder FM met elkaar gerelateerd zijn. Deze relatie bleek evenwel verschillend te zijn bij beide groepen. Meer bepaald, toonden deze studies aan dat de efficiëntie van lichaamseigen pijndemping mogelijk een significante voorspeller is voor het cognitief presteren bij CVS-patiënten met co-morbide FM, terwijl zelfgerapporteerde pijn mogelijk een voorspeller is voor het cognitief presteren bij CVS-patiënten zonder FM.

Cognitief functioneren, gezondheidsgerelateerde fysieke fitheid en fysieke activiteit

Een positieve associatie tussen fysieke en mentale gezondheid werd reeds vastgesteld bij gezonde individuen, en wetenschappelijk onderzoek aangaande deze relatie bij patiënten met chronische CS pijn bracht ook reeds veelbelovende resultaten aan het licht. Echter, studies bij CVS-patiënten betreffende verbanden tussen cognitief prestatievermogen en aspecten van gezondheidsgerelateerde fysieke fitheid en fysieke activiteitenniveau waren onbestaande of erg schaars.
Aan de hand van twee cross-sectionele studies leverden we het allereerste bewijs aan voor de aanwezigheid van een positief verband tussen het cognitief functioneren en verschillende aspecten van gezondheidsgerelateerde fysieke fitheid bij CVS-patiënten met en zonder FM. Er werd echter geen verband gevonden tussen het cognitief functioneren en het fysieke activiteitenniveau bij deze patiënten.  

Cognitief functioneren en inspanning

De positieve relatie tussen het cognitief prestatievermogen en gezondheidsgerelateerde fysieke fitheid bij patiënten met chronische CS pijn wordt ondersteund door de bevindingen van de allereerste studie die de invloed van fysieke inspanning onderzocht op het cognitief prestatievermogen van patiënten met chronische WAD. Deze resultaten leerden ons dat een acute aerobe inspanning van matige intensiteit in staat is om bepaalde aspecten van het cognitief presteren (o.a. selectieve aandacht en keuze reactietijd) te verbeteren bij patiënten met chronische WAD.

Klinische implicaties

Er werd eveneens een belangrijk verband vastgesteld tussen subjectieve en objectief vastgestelde cognitieve klachten bij CVS-patiënten. Dit betekent dat cognitieve problemen ernstig dienen genomen te worden wanneer deze gerapporteerd worden door de patiënt. De behandeling dient zich daarom niet louter te richten op de terugkeer van de patiënt naar fysieke maar ook naar cognitieve taken. Samen met de bestaande literatuur suggereren de resultaten van dit proefschrift dat fysieke inspanning hier een mogelijk hulpmiddel voor is. Anderzijds dient de therapeut steeds in het achterhoofd te houden dat deze chronische pijnaandoeningen gekenmerkt worden door de aanwezigheid van CS, hetgeen betekent dat onschuldige prikkels zoals het uitvoeren van lichamelijke inspanning tot een toename van pijn en andere symptomen kunnen leiden en het proces van CS in stand kunnen houden. Hoewel lichamelijke inspanning essentieel is voor elke CVS-, FM- en chronische WAD-patiënt, is voorzichtigheid geboden bij het toepassen van lichamelijke inspanning(interventies).